Stryjeński Władysław Jan Augustyn, pseud. Bystram (1889–1956), lekarz psychiatra i neurolog, major Wojska Polskiego, senator.
Ur. 20 VI w Krakowie, był wnukiem Aleksandra (zob.), synem Tadeusza (zob.) i Marii z Bobrownickich, bratankiem Kazimierza (zob.), bratem Karola (zob.).
Od r. 1900 uczył się S. w klasycznym gimnazjum benedyktynów w Kremsmünster w Górnej Austrii. Po zdaniu tamże w r. 1907 matury podjął t.r. studia medyczne na UJ; w r. 1911 studiował przez dwa semestry na uniwersytetach w Edynburgu i Paryżu. Jako student pracował przez dwa lata pod kierunkiem Adama Bochenka w pracowni badań układu nerwowego Katedry Anatomii UJ. Równocześnie z medycyną studiował na UJ psychologię i antropologię na Wydz. Filozoficznym (do wybuchu pierwszej wojny światowej). W l. 1912–14 był prezesem Tow. Biblioteki Medyków UJ. W grudniu 1912 pod pseud. Bystram wstąpił w Krakowie do Związku Strzeleckiego; zorganizował jego sekcję medyków i współorganizował jego Okręg Krzeszowicki. Od stycznia do sierpnia 1913 był słuchaczem Pierwszej Instruktorskiej Szkoły Związku Strzeleckiego w Stróży. W r. 1913 ukończył studia medyczne, ale dyplom doktora wszech nauk lekarskich otrzymał dopiero 28 XII 1914.
Dn. 6 VIII 1914 uczestniczył S. w wymarszu z Krakowa Pierwszej Kompanii Kadrowej; dowodził jej plutonem sanitarnym. Następnie służył jako lekarz 3. baonu 1. pp I Brygady Legionów Polskich: od 1 I 1915 w randze podporucznika, a od 1 IV 1916 porucznika. Kierował oddziałami dla legionistów w szpitalach Czerwonego Krzyża, od maja t.r. w Nowym Targu, od października w Rabce. Dn. 1 VI 1917 wrócił do 1. pp jako lekarz pułkowy i został odkomenderowany do obozów wyszkolenia w Zambrowie i Ostrowie. Po kryzysie przysięgowym został 12 VIII 1917 zwolniony z Legionów i podjął pracę w kierowanym przez Jana Mazurkiewicza Krajowym Zakładzie dla Umysłowo Chorych w Kobierzynie pod Krakowem. Dn. 1 XI 1918 został powołany do służby sanitarnej organizującego się WP i od 22 XII t.r. był lekarzem naczelnym 4. pp 2. Dywizji (od 17 IV 1919) w randze kapitana. Podczas wojny polsko-sowieckiej służył od 19 V 1919 do 25 III 1920 na Froncie Litewsko-Białoruskim. Następnie objął kierownictwo Wydz. Statystycznego w Dep. Sanitarnym MSWojsk. Awansowany 6 VIII 1920 na stopień majora, był w tym miesiącu w dyspozycji Dowództwa Okręgu Generalnego w Łodzi, skąd we wrześniu t.r. wrócił do Dep. Sanitarnego MSWojsk. Swoje lekarskie doświadczenia frontowe przedstawił w polemicznej rozprawie W sprawie artykułu prof. mjra Szareckiego „Kilka uwag praktycznych dla młodych kolegów chirurgów pracujących na froncie” („Lekarz Wojsk.” T. 1: 1920 nr 31). W sierpniu 1921 został odkomenderowany do Szpitala Ujazdowskiego w Warszawie jako starszy ordynator jego Oddz. Psychiatrycznego. We wrześniu t.r. skierowano go do Szpitala Czerwonego Krzyża w Zakopanem.
Dn. 27 III 1922 został S. przeniesiony z wojska do rezerwy w stopniu majora i wrócił do pracy w Zakładzie w Kobierzynie, kierowanym wtedy przez Romana Zagórskiego, a od r. 1925 przez Juliana Morawskiego. Przez cztery miesiące r. 1924 specjalizował się z psychiatrii i neurologii u Eugena Bleulera w Klinice Psychiatrycznej uniw. w Zurychu. Wspólnie ze Stanisławem Kiełczewskim opublikował pracę O znaczeniu odczynu Spatza w rozpoznawaniu porażenia postępującego (Lw. 1925). W r. 1926 na VI Zjeździe Psychiatrów w Krakowie wygłosił referat Współczesne poglądy na schizofrenię („Roczn. Psychiatryczny” 1927 z. 5). Po śmierci Morawskiego (wspomnienie pośmiertne o nim opublikował w „Roczn. Psychiatrycznym” 1929 z. 9) objął w lutym 1929 dyrekcję Zakładu kobierzyńskiego. W Krakowie zorganizował ambulatoryjną opiekę psychiatryczną, m.in. w r. 1929 drugą w Polsce (po Warszawie) poradnię dla chorych psychicznie (w r. 1932 udzieliła ona wsparcia 106 chorym). Wspólnie z Adamem Gradzińskim ogłosił artykuł O opiece pozazakładowej nad psychicznie chorymi na terenie miasta Krakowa („Pol. Gaz. Lek.” R. 11: 1932 nr 48). Od r. 1931 studiował równolegle prawo na UJ i w r. 1936 uzyskał magisterium. W l. 1932–9 powadził wykłady z psychologii patologicznej w Studium Pedagogicznym UJ. Najwięcej czasu poświęcał jednak działalności organizacyjnej w Zakładzie; kontynuował jego rozbudowę (do tysiąca łóżek w r. 1936), podnosił poziom leczniczy i dbał o naukowy rozwój lekarzy. Dla ok. dwustu osób personelu tworzył atrakcje kulturalno-oświatowe (amatorski teatr, urządzenia sportowe, bibliotekę, wycieczki i bale). Dzięki S-emu Zakład w Kobierzynie był samowystarczalny gospodarczo; funkcjonował folwark, ogród i sklep, czynne były usługi rzemieślnicze, działało też przedszkole i zakładowa straż pożarna, a pracownicy posiadali ogródki przydomowe.
S. działał również w organizacjach społecznych i zawodowych; od r. 1929 był członkiem Zarządu Głównego Polskiego Tow. Psychiatrycznego. Na jego XIII Zjeździe, który odbył się w r. 1933 w ramach XIV Zjazdu Lekarzy i Przyrodników Polskich w Poznaniu był jednym z założycieli Słowiańskiego Tow. Neurologiczno-Psychiatrycznego. W r. 1934 współorganizował XIV Zjazd Polskiego Tow. Psychiatrycznego w Krakowie i Kobierzynie, poświęcony głównie psychozom reaktywnym i projektowi ustawy psychiatrycznej. W l. 1935–9 pełnił funkcję wiceprezesa Naczelnej Izby Lekarskiej oraz prezesa Okręgowej Izby Lekarskiej w Krakowie; był też członkiem Zarządu Okręgu Krakowskiego Związku Lekarzy Państwa Polskiego. W r. 1936 na Zjeździe Polskiego Tow. Eugenicznego w Krakowie wygłosił referat uzasadniający sprzeciw, z punktu widzenia prawnego, wobec metod przymusowej sterylizacji. W l. trzydziestych reprezentował polską naukę na międzynarodowych zjazdach poświęconych psychiatrii i neurologii, m.in. w Genewie, Lille, Antwerpii, Zurychu i Kopenhadze. Był członkiem Związku Legionistów Polskich i komendantem Krakowskiego Koła 1. pp Legionów Polskich. Przewodniczył od r. 1938 Okręgowi Krakowskiemu Obozu Zjednoczenia Narodowego i został z jego ramienia wybrany t.r. z woj. krakowskiego na senatora V kadencji Senatu RP. Uczestniczył w pracach senackiej Komisji Zdrowia. Ogłaszał w tym okresie dalsze artykuły, m.in. o zaburzeniach psychicznych inwolucyjnych (Stany przygnębienia wieku podeszłego, „Pol. Gaz. Lek.” R. 17: 1938 nr 43, odb. Lw. 1938) oraz o problematyce prawno-psychiatrycznej (Pojęcie niebezpieczeństwa dla porządku prawnego, „Czas. Sąd.-Lek.” R. 11: 1938 nr 3, odb. W. 1938). Opublikował też wspomnienia z czasów studenckich Przed dwudziestu pięciu laty („Księga jubileuszowa z okazji 75-lecia Bratniej Pomocy Medyków Uniwersytetu Jagiellońskiego”, Kr. 1938, odb. Kr. 1938).
Wybuch drugiej wojny światowej zastał S-ego w Warszawie. Wraz z administracją państwową został ewakuowany na wschód Polski, a następnie do Rumunii, gdzie internowano go w obozie w Buzau. Posiadając po ojcu także obywatelstwo szwajcarskie, opuścił Rumunię i zamieszkał w Genewie. Bezskutecznie starał się o przyjęcie do Armii Polskiej, organizowanej we Francji. W semestrze letnim r. 1941 wykładał w Winterthur psychiatrię, psychologię i medycynę sądową w obozie dla internowanych polskich żołnierzy, studiujących na Polskim Wydz. Lekarskim przy uniw. w Zurychu. Od lipca 1941 pracował w szpitalu dla psychicznie chorych w Wil (kanton Sankt Gallen). Wraz ze szwajcarskim kuzynem Aleksandrem Cingrią przetłumaczył na język francuski „Nie-Boską komedię” Zygmunta Krasińskiego („La Comédie non divine”, „Revue catholique pour la Suisse Romande” R. 17: 1942 nr 3).
W kwietniu 1946 zakończył S. pracę w szpitalu w Wil i wrócił do Polski. W ramach Państw. Inst. Higieny Psychicznej w Krakowie zorganizował Poradnię Zdrowia Psychicznego i objął jej kierownictwo. Po jej rozbudowie i przekształceniu w Woj. Przychodnię Zdrowia Psychicznego w Krakowie został 1 I 1950 jej dyrektorem; zainicjował organizowanie powiatowych poradni zdrowia psychicznego. W l. 1946–8 był też konsultantem neurologicznym w Ubezpieczalni Społecznej w Krakowie oraz biegłym sądowym w tym zakresie. Od r. 1946 był wiceprzewodniczącym Zarządu Okręgowej Izby Lekarskiej w Krakowie, a od kwietnia do października 1947 jego przewodniczącym. Działał w ruchu antyalkoholowym jako członek Woj. Komitetu Społecznego do Walki z Alkoholizmem. W r. 1947 podjął ponownie wykłady na UJ: z psychopatologii dziecka w Studium Pedagogicznym na Wydz. Lekarskim oraz z psychologii na Wydz. Prawa. W l. 1947–50 wykładał też na Wydz. Lekarskim w Uniwersyteckiej Szkole Pielęgniarsko-Położniczej. W r. 1951 rozpatrywano kandydaturę S-ego na kierownika Katedry i Kliniki Psychiatrii w organizującej się Akad. Lek. w Szczecinie; prawdopodobnie ze względu na jego przedwojenną działalność polityczną do nominacji nie doszło. S. publikował w tym okresie kolejne artykuły dotyczące higieny psychicznej (Norma w higienie psychicznej, „Zdrowie Psychiczne” R. 2: 1948 nr 2–4), szpitalnictwa psychiatrycznego (Sprawy szpitali psychiatrycznych w związku z projektem ustawy o ochronie zdrowia psychicznego ludności, „Szpitalnictwo Pol.” R. 1: 1948 nr 3–4), psychiatrii dziecięcej (Zasięg i rozwój psychiatrii dziecięcej, „Pediatria Pol.” T. 24: 1950 nr 9) oraz alkoholizmu (Zagadnienia prawne związane z alkoholizmem, w: „Zagadnienia alkoholizmu w świetle referatów wygłoszonych na III Zjeździe Higieny Psychicznej”, W. 1950). Był też autorem pracy Uwagi sądowo-psychiatryczne na marginesie historii. Zamach Michała Piekarskiego na króla Zygmunta III („Przegl. Lek.” R. 5: 1949 nr 10). Do uczniów S-ego należeli Antoni Kępiński i Jan Masłowski. S. zmarł 16 V 1956 w Zakopanem, został pochowany w grobowcu rodzinnym na cmentarzu Rakowickim w Krakowie. Był uhonorowany Odznaką I Brygady Legionów «Za wierną służbę», Odznaką Frontu Litewsko-Białoruskiego, Krzyżem Niepodległości (1933) i dwukrotnie Złotym Krzyżem Zasługi (1938, 1939).
W małżeństwie zawartym w r. 1918 z Marią ze Świdów miał S. troje dzieci: Wandę (1919–1996), zamężną Vermessy-Gruber, pielęgniarkę, Tadeusza Andrzeja (1921–1995), zamieszkałego od r. 1944 w Szwajcarii, urzędnika Wysokiego Komisariatu ds. Uchodźców ONZ w Genewie, i Annę Monikę (Anemonę) (ur. 1924), zamężną Syrzistie, pracownicę biurową, zamieszkałą w Poroninie.
Pośmiertnie, w r. 1959, opublikowano dwie prace S-ego: Projekt ustawy psychiatrycznej i Tezy do norm prawnych w odniesieniu do psychicznie chorych („Ustawodawstwo psychiatryczne. Materiały do dyskusji”, W.). Dn. 20 VI 2005 odsłonięto poświęconą mu tablicę na budynku, w którym mieszkał na terenie obecnego Szpitala Specjalistycznego im. Józefa Babińskiego w Krakowie-Kobierzynie.
Fot. w Mater. Red. PSB; – Cygan W. K., Oficerowie Legionów Polskich 1914–1917, W. 2006 IV (fot.); Kto był kim w Drugiej RP? (fot.); – Bilikiewicz T., Gallus J., Psychiatria polska na tle dziejowym, W. 1962 s. 282; Brożek K., Władysław Stryjeński (1889–1956), „Gaz. Wyborcza”, dod. „Gaz. w Kr.”, 2006 nr z 8 VIII; Brożek K., Herczyńska G., Władysław Stryjeński 1889–1956, „Postępy Psychiatrii i Neurologii” T. 15: 2006 z. 3 s. I–VI (fot.); Gallus J., Dzieje Państwowego Szpitala dla Nerwowo i Psychicznie Chorych w Krakowie-Kobierzynie, „Przegl. Lek.” R. 23: 1967 S. II nr 9 s. 654, 657; Herman E. J., Historia neurologii polskiej, Wr. 1975; Jakubik A., Masłowski J., Antoni Kępiński – człowiek i dzieło, W. 1981 (fot.); Kronika izb lekarskich w Polsce w latach 1945–2005, Oprac. Z. Wiśniewski, W. 2005 s. 39; Majchrowski J. M., Pierwsza Kompania Kadrowa. Portret oddziału, Kr. 2002 (fot.); Milewska W., Nowak J. T., Zientara M., Legiony Polskie 1914–1918. Zarys historii militarnej i politycznej, Kr. 1998; Nasierowski T., Świat lekarski w Polsce. II połowa XIX w. – I połowa XX w., W. 1992 s. 56; Salwa W., Dorobek naukowy Państwowego Szpitala dla Nerwowo i Psychicznie Chorych w Krakowie-Kobierzynie w okresie pięćdziesięciolecia istnienia (1917–1967), „Przegl. Lek.” R. 23: 1967 S. II nr 9 s. 660–3; 70 lat w służbie chorym 1917–1987. Szpital im. Józefa Babińskiego w Krakowie-Kobierzynie, Kr. 1987 s. 75–6 (częściowa bibliogr.), s. 79 (fot.); Zieleniewski L., Sejm i Senat 1938–1943, W. 1939 s. 367 (fot.); – Almanach lekarski 1932, Lw. 1932 s. 286, 333; Karabin i nosze. Wspomnienia lekarzy i farmaceutów z lat 1914–1920, W. 1936 I; Pamiętnik XIV Zjazdu Lekarzy i Przyrodników Polskich w Poznaniu 11–15 IX 1933, P. 1933 II; Polski almanach medyczny na r. 1956, Oprac. Z. Woźniewski, W. 1957 s. 327; Rocznik lekarski RP na r. 1933/4, W. 1933; toż na r. 1936, W. 1936; toż na r. 1938, W. 1938; toż na r. 1948, W. 1949; Rocznik oficerski 1923, W. 1923 s. 1152, 1216; Rocznik oficerski rezerw 1934 [reprint], Londyn 2003 s. 213, 763; Sokołowski T., Rok 1914 w I Brygadzie. Fragment pamiętnika, „Lekarz Wojsk.” R. 28: 1936 nr 5/8 s. 413; Urzędowy spis lekarzy uprawnionych do wykonywania praktyki lekarskiej oraz aptek w Rzeczypospolitej Polskiej, W. 1924/5 s. 325; – „Dzien. Urzęd. Izb Lek.” R. 6: 1935 nr 7 s. 232; – Nekrologi i wspomnienia pośmiertne: „Neurologia, Neurochirurgia i Psychiatria Pol.” R. 7: 1957 nr 1 s. 137–40 (A. Kępiński, B. Winid, W. Półtawska, częściowa bibliogr., fot.) – Arch. UJ: sygn. S III 218 (wykłady zlecone na Wydz. Prawa), sygn. S III 220 (wykłady zlecone na Studium Pedagog.), sygn. S III 246 (teczka osobowa S-ego); CAW: Akta personalne i odznaczeniowe S-ego, sygn. Ap 10682, 23628, KN 13.09.1933 r. (fot.); – Mater. w posiadaniu autora: Stryjeńska-Syrzistie A., Opowieść o rodzinie Stryjeńskich, Poronin 1997–9 s. 205–21 (rkp.); – Informacje córki, Anny Stryjeńskiej-Syrzistie z Poronina.
Krzysztof Brożek